TIỂU SỬ GIÁO SƯ TẠ
QUANG BỬU
Giáo sư Tạ Quang Bửu là một trong những
nhà trí thức tài giỏi của Việt Nam
từ khi giành độc lập năm 1945. Ông đã cống hiến rất nhiều cho sự nghiệp Cách
mạng và giải phóng dân tộc cũng như nền khoa học nước nhà và góp phần không nhỏ
trong sự nghiệp phát triển giáo dục Việt Nam.
Ông sinh ngày 23-7-1910 tại thôn Hoành
Sơn, xã Nam Hoành, huyện Nam
Đàn, tỉnh Nghệ An.
Năm 1917 tại Tam Kỳ - Quảng Nam, trong kỳ
thi về chữ Hán ngữ - Văn hoá Việt - Toán được tổ chức cho các em học sinh lên
bảy, ông đã đỗ rất cao và từ đó trở nên nổi tiếng vì học tập xuất sắc.
Năm 1922, ông thi đỗ vào Trường Quốc học
Huế. Sau đó ông ra Hà Nội học ở Trường Bưởi.
Năm 1929, sau khi
thi đỗ đầu Tú Tài bản xứ, sau đỗ đầu Tú Tài Tây ban Toán và đỗ hạng cao Tú tài
Tây ban Triết, ông được nhận học bổng của Hội “Như Tây du học” Trung kì và sang
Pháp học. Ông thi đỗ vào Trường Centrale (A) Paris năm 1930, học Toán ở các
trường Đại học Paris, Bordeaux (Pháp) và Oxford (Anh) từ 1930 đến 1934.
Năm 1934, ông về nước. Từ năm 1935 đến
năm 1942, ông dạy học ở Trường Providence, Huế.
Từ 1942 đến 1945, ông là Vụ trưởng Vụ
nghiên cứu điện – nước Trung kì. Tháng 4/1943, ông tham gia đàm phán ở Đà Lạt.
Tháng 8/1945, ông cùng luật sư Phan Anh
ra Hà Nội tham gia cách mạng. Từ tháng 9/1945 đến tháng 1/1946, ông được Chủ
tịch Hồ Chí Minh cử làm Tham nghị trưởng Bộ Ngoại giao trong chính phủ lâm
thời, phụ trách giao thiệp với Mỹ và Anh.
Từ 11/1945 đến ngày Toàn quốc kháng
chiến, ông vừa tham gia các công việc của Chính phủ, vừa giảng dạy Vật lý tại
Trường Đại học Hà Nội. Từ 3/1946, ông được Quốc hội cử giữ chức Thứ trưởng Bộ
Quốc phòng.
Tháng 6/1946, ông tham gia đoàn đàm phán
ở Fontainebleau, được đồng chí Phạm Văn Đồng cử sang Thụy Sĩ dự kỉ niệm 200 năm
Hội Khoa học Thụy Sĩ và tìm hiểu mua vũ khí. Những ngày toàn quốc kháng chiến, ông
được giao nhiệm vụ đảm bảo vận chuyển cơ sở vật chất - kĩ thuật quân sự lên
chiến khu.
Tháng 7/1947, ông được kết nạp vào Đảng
Cộng Sản Việt Nam.
Từ 8/1947 đến 8/1948, ông là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, ủy viên Hội đồng Quốc
phòng tối cao. Tháng 12/1947, ông là ủy viên Quân sự ủy viên hội.
Từ
9/1948 đến 1961, ông là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng và kiêm nhiệm nhiều
cương vị khác.
Năm 1954, ông tham gia đoàn đàm phán của
chính phủ ở Genève.
Từ 1956 đến 1961, ông làm Hiệu trưởng
Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội.
Từ 1957 đến 1959, ông nhận thêm nhiệm vụ
nghiên cứu xây dựng tổ chức Khoa học Việt Nam.
Từ 1959 đến 1976, ông được cử giữ chức Bộ
trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp.
Ông còn là đại biểu Quốc hội liên tục từ
khoá I đến khoá VI, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Bảo vệ hoà bình thế giới của
Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt – Xô.
Với công lao cống hiến của mình, ông được
Đảng, Quốc hội, Nhà nước ta tặng thưởng:
Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân
chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Chiến thắng hạng Nhất, Huân chương
Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huân chương Chiến công hạng Nhất, Huân
chương Chiến sĩ vẻ vang hạng Ba, Huy chương Quân kì quyết thắng.
Do tuổi cao sức yếu, Giáo sư Tạ Quang Bửu
qua đời ngày 21 tháng 8 năm 1986 tại Bệnh viện Hữu nghị Việt – Xô, thọ 76 tuổi.
Năm 1996, ông được Nhà nước truy tặng
Giải thưởng Hồ Chí Minh (đợt 1) về khoa học công nghệ với “Tập hợp các công
trình giới thiệu khoa học kĩ thuật hiện đại (sau 1945), chỉ đạo các nhiệm vụ kĩ
thuật quan trọng trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước”.
-----------oOo----------